De aansprakelijkheid van een executeur
Het zal u maar gebeuren: u bent een van de erfgenamen in een nalatenschap. De overledene heeft bij testament een executeur-afwikkelingsbewindvoerder benoemd. Deze executeur-afwikkelingsbewindvoerder is tevens een familielid. In eerste instantie had u er vertrouwen in dat deze persoon de nalatenschap van de overledene op juiste wijze zou afwikkelen en u uw erfdeel zou ontvangen. Maar steeds vaker merkt u dat er dingen niet kloppen. Als de executeur-afwikkelingsbewindvoerder op enig moment de woning van de overledene aan zichzelf verkoopt tegen een irreëel lage prijs is voor u de maat vol.
Schade nalatenschap door executeur
Welk middel heeft u als erfgenaam, indien u te maken krijgt met een executeur(-afwikkelingsbewindvoerder) die niet zorgvuldig handelt en de nalatenschap schade berokkent? In een eerder artikel (Het ontslag van de executeur) schreven wij al over de mogelijkheid een executeur te laten ontslaan door daartoe een verzoek te richten aan de kantonrechter. Hierna wordt ingegaan op de vraag in hoeverre een executeur(-afwikkelingsbewindvoerder) aansprakelijk en schadeplichtig kan zijn voor eventueel door de nalatenschap geleden schade.
Taken en bevoegdheden van een executeur
Een executeur heeft het zelfstandig beheer over de nalatenschap. De executeur dient de nalatenschap naar eigen inzicht en op juiste en verantwoordelijke wijze te beheren. Dit is een privatieve bevoegdheid. Dit betekent dat de erfgenamen zijn uitgesloten van dit beheer. Een executeur kan derhalve slagvaardig optreden. Een executeur mag de door hem beheerde goederen te gelde maken, voor zover dit nodig is om de schulden van de nalatenschap te voldoen. Het voldoen van de schulden van de nalatenschap behoort namelijk ook tot de taken van een executeur. Bovendien dient de executeur, indien hiervan bij testament niet is afgeweken, in overleg te treden met de erfgenamen over de keuze van de te gelde maken goederen en de wijze van de tegeldemaking (ex art. 4:147 lid 1 en lid 2 BW).
De executeur-afwikkelingsbewindvoerder
In zoverre is de bevoegdheid van de executeur aldus begrensd. Dit ligt overigens genuanceerder indien de executeur tevens afwikkelingsbewindvoerder is. Deze executeur-afwikkelingsbewindvoerder mag de nalatenschap namelijk ook verdelen, met als gevolg dat de erfgenamen nog minder grip hebben op de afwikkeling en de verdeling van de nalatenschap. De executeur-afwikkelingsbewindvoerder dient uiteraard wel altijd de zorg van een goed executeur dient te betrachten.
De aansprakelijkheid van een executeur(-afwikkelingsbewindvoerder)
In een bekend arrest van de Hoge Raad van 21 november 2008 (ECLI:NL:HR:2008:BD5958) heeft de Hoge Raad uiteengezet dat een executeur die tekort is geschoten in de van hem te vergen zorg, in beginsel persoonlijk aansprakelijk is jegens de rechthebbenden die als gevolg daarvan zijn benadeeld.
De grondslag voor een dergelijke aansprakelijkheid is de onrechtmatige daad (artikel 6:162 BW). Dit betekent dat erfgenamen die menen dat zij als gevolg van het handelen van de executeur schade lijden, deze executeur aansprakelijk dienen te stellen op grond van een door hem gepleegde onrechtmatige daad. Verder zullen zij in rechte moeten stellen en bewijzen dat zij zijn benadeeld door het handelen van de executeur. Indien in het licht van de concrete omstandigheden van het geval geoordeeld wordt dat de executeur is tekortgeschoten in de van hem te vergen zorg, is hij aansprakelijk jegens de rechthebbenden die als gevolg daarvan benadeeld. De executeur is dan gehouden tot betaling van een schadevergoeding. Dit is slechts anders indien de tekortkoming hem niet kan worden toegerekend.
Voorbeelden aansprakelijkheid executeur(-afwikkelingsbewindvoerder)
Er zijn diverse omstandigheden denkbaar, waarbij de erfgenamen zich op het standpunt kunnen stellen dat de executeur onrechtmatig heeft gehandeld. Zo kunnen de erfgenamen zich bijvoorbeeld op het standpunt stellen dat de executeur de tot de nalatenschap behorende woning voor een te laag bedrag heeft verkocht. De erfgenamen dienen in dat kader hun stelling goed te onderbouwen. Bij de beoordeling van de vraag of de executeur aansprakelijk is, zijn alle feiten en omstandigheden van belang. Bijvoorbeeld of de executeur is bijgestaan door een makelaar en of sprake is van een taxatierapport.
En in hoeverre is een executeur aansprakelijk voor de waardedaling van effecten vallend in een nalatenschap? Deze vraag stond centraal in het eerder genoemde arrest van de Hoge Raad van 21 november 2008. In dit arrest werd geoordeeld dat de executeur niet zonder meer het risico voor de waardedaling draagt. Dit is volgens de Hoge Raad pas het geval indien de executeur toerekenbaar tekortschiet in het beheer van de aandelenportefeuille. Een ook daarbij geldt weer: het is aan de erfgenamen dit te stellen en voldoende te onderbouwen.
Het Hof Den Haag mocht zich in 2017 buigen over de situatie waarin de executeur-afwikkelingsbewindvoerder (een broer) de nalatenschap al had verdeeld, zonder de legitieme portie (van een andere broer) te voldoen. Het hof kwam tot het oordeel dat de executeur onrechtmatig had gehandeld en de schade aan zijn broer, de legitimaris, diende te vergoeden (zie ECLI:NL:GHDHA:2017:2057).
Conclusie ten aanzien van de aansprakelijkheid van de executeur(-afwikkelingsbewindvoerder)
Concluderend geldt dat het voor de executeur belangrijk is om zich te realiseren dat zijn functie als executeur enerzijds de nodige bevoegdheden met zich meebrengt, maar anderzijds een persoonlijke aansprakelijkheid met zich mee kan brengen, indien sprake is van verwijtbaar onzorgvuldig handelen.
Voor erfgenamen geldt dat een executeur(-afwikkelingsbewindvoerder) niet zonder meer persoonlijk aansprakelijk is voor schade die de boedel lijdt. Dit hangt af van de onderliggende feiten en omstandigheden en meer in het bijzonder of de executeur tekort is geschoten in de van hem te vergen zorg. Een advocaat erfrecht kan de executeur of de erfgenamen bijstaan in een procedure die gaat over de aansprakelijkheid van de executeur.