Allerlei geschillen over de nalatenschap
Het erfgenaamschap kan op twee manieren ontstaan: op grond van de wet (het versterferfrecht) of op grond van een testament. Indien de erflater geen testament heeft opgemaakt, geeft de wet aan wie de erfgenamen zijn. In de meeste gevallen gaat het dan om de echtgenoot van de erflater tezamen met de kinderen van de erflater. Als deze er niet zijn, geeft de wet aan wie dan erfgenaam is. De wet wijst alleen bloedverwanten (en de levenspartner) aan als erfgenamen.
Als de erflater iets anders wil regelen, bijvoorbeeld omdat hij een erfgenaam op de grond van de wet niet wil laten erven of omdat hij een persoon die de wet niet als erfgenaam aanwijst van hem wil laten erven, dient hij een testament op te maken. Een testament moet bij de notaris worden opgemaakt en blijft geheim tot het overlijden van de maker. Hoewel het testament een mooie manier is voor de erflater om zeggenschap uit te oefenen over de verdeling van zijn vermogen na zijn overlijden, is het na het overlijden van de erflater vaak een bron van geschillen tussen de erfgenamen.
De wet voorziet in Boek 4 van het Burgerlijk Wetboek in diverse regels bij erfrechtelijke geschillen. Veel voorkomende geschillen zijn:
Geschil over vaststelling omvang nalatenschap
Als bekend is wie de erfgenamen in de nalatenschap zijn, dient vastgesteld te worden wat de omvang van de nalatenschap is zodat iedere erfgenaam weet hoe groot zijn aandeel is. Bij het vaststellen van de omvang van de nalatenschap kunnen diverse geschillen ontstaan. De erfgenamen kunnen het bijvoorbeeld niet eens zijn over de waarde van de woning. Indien de erflater getrouwd was bij zijn overlijden, dient eveneens de omvang van de huwelijksgemeenschap vastgesteld te worden. Afhankelijk van het op het huwelijk van toepassing zijnde huwelijksregime (gemeenschap van goederen of een andere regeling in de huwelijkse voorwaarden) kunnen ook hier complicaties optreden. Daarnaast kan ruzie ontstaan over tijdens het leven van de erflater gedane schenkingen. Als het ene kind bij leven al een bepaald geldbedrag geschonken heeft gekregen, dient dit dan in mindering te komen op zijn erfdeel?
Geschil over de uitleg van het testament
De erflater kan in zijn testament veel meer bepalingen opnemen dan alleen de aanwijzing van zijn erfgenamen. Zo kan de erflater legaten opnemen of bepaalde voorwaarden verbinden aan de verdeling van de goederen die in de nalatenschap vallen. U kunt hierbij bijvoorbeeld denken aan een bepaald sieraard dat al generaties in de familie is en wordt gelegateerd aan de oudste dochter. Ook is het mogelijk dat erflater een bepaald bedrag legateert aan een goed doel. Geschillen hierover kunnen zowel hun oorsprong vinden in de afkeuring van de opgenomen voorwaarde door één of meer erfgenamen als in onduidelijkheid over de bedoeling van de opgenomen bepaling. Mogelijk heeft de erflater hetgeen krachtens erfrecht zal worden verkregen door een kind onder bewind gesteld. Dit kind kan dan tot een bepaalde leeftijd of gebeurtenis niet zelf beschikken over het geld. Een geschil ontstaat als het kind het hier niet mee eens is. Geschillen over onduidelijkheid van testamenten komen eveneens vaak voor. Helaas blijkt dat de tekst van een testament niet altijd duidelijk is. Aan de erflater kan echter niet meer gevraagd worden wat hij met een bepaalde bepaling heeft bedoeld. De wet geeft een hoofdregel bij het uitleggen van testamenten, maar de invulling van die regel is sterk afhankelijk van de precieze bepaling in het testament waardoor deze regel geschillen tussen de erfgenamen niet kan voorkomen.
Geschil over geldigheid testament
Er zijn veel procedures over de nietigheid van een testament. Was erflater of erflaatster nog wel in staat om zijn of haar wil te bepalen? Was hij of zij nog “compos mentis”? Als blijkt dat dit niet zo is, is het testament nietig.
Geschil over legitieme portie onterfd kind
Indien de erflater in zijn testament één of meerdere kinderen heeft uitgesloten van het erfgenaamschap is er sprake van onterving. Een onterfd kind heeft op grond van de wet recht op een legitieme portie omdat de wetgever vindt dat kinderen van de erflater recht hebben op een bepaald deel van de nalatenschap van hun ouder. De berekening van de legitieme portie is een ingewikkelde aangelegenheid. In het kort komt het erop neer dat de legitimaris recht heeft op de helft van het erfdeel waar hij krachtens het versterferfrecht recht op had. Bijzondere bepalingen in het testament van de erflater, maar ook giften en bepaalde schulden dienen echter meegenomen te worden in de berekening van de legitieme portie. Dit maakt de berekening vaak ingewikkeld en tot een langdurig proces en daarmee tot een bron van geschillen.
Geschil over uitvoering werkzaamheden door executeur of vereffenaar
Om de vaststelling van de omvang van de nalatenschap in goede banen te leiden, kan de erflater een executeur benoemen in zijn testament. De executeur kan tevens één van de erfgenamen zijn, maar kan ook een goede vriend of kennis van de erflater of bijvoorbeeld een notaris zijn. Hoewel de executeur de erfgenamen veel werk uit handen kan nemen in een verdrietige tijd, kan de benoeming ook tot geschillen leiden. Mogelijk is de erfgenaam het niet eens met de aanwijzing door de erflater. Ook kan het zijn dat één of meerdere erfgenamen van mening zijn dat de executeur zijn werkzaamheden niet naar behoren uitvoert, bijvoorbeeld omdat hij de erfgenamen te weinig informeert of te veel kosten maakt.
Een andere derde die betrokken kan zijn bij de afwikkeling van de nalatenschap is de vereffenaar. Een vereffenaar kan in beeld komen als de nalatenschap beneficiair is aanvaard of indien de rechtbank hierom wordt verzocht. Idealiter treden de erfgenamen gezamenlijk op als vereffenaars, maar de rechtbank kan ook iemand anders als vereffenaar aanwijzen. De vereffenaar heeft tot taak de nalatenschap te vereffenen, dat wil zeggen in kaart te brengen waar de nalatenschap uit bestaat (boedelbeschrijving), het betalen van de schuldeisers, het innen van vorderingen, het afleggen van rekening en verantwoording en, uiteindelijk en indien van toepassing, het uitkeren van het overschot aan de erfgenamen. In de praktijk blijkt dat tussen de erfgenamen en de vereffenaar helaas regelmatig geschillen ontstaan over de vaststelling van de waarde van zowel de bezittingen als de schulden van de nalatenschap en over de handelwijze van de vereffenaar.
Geschil over verdeling goederen nalatenschap
Als bekend is wat de omvang van de nalatenschap is en hoe groot de erfdelen van de erfgenamen zijn, kunnen de goederen van de nalatenschap worden verdeeld. Hier ontstaan nogal eens geschillen. Het schilderij dat in de woonkamer van het ouderlijk huis hing, kan immers maar naar één van de kinderen gaan. De verdeling is moeilijk als meerdere kinderen het schilderij graag willen hebben. Als geprocedeerd wordt over de verdeling van de goederen van de nalatenschap, gaat het vaak over grotere (financiële) belangen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de verdeling van een onroerend goedportefeuille of een onderneming. Er kan door erfgenamen ook om een machtiging tegeldemaking met betrekking tot een goed in de nalatenschap worden verzocht voordat de nalatenschap gereed is om te verdelen, bijvoorbeeld wanneer de woning van erflater al geruime tijd leeg staat en de vaste lasten niet worden voldaan. Als een van de erfgenamen een goed van de nalatenschap heeft verzwegen c.q. achter heeft gehouden, kan door de andere erfgenamen worden verzocht om een verbeurdverklaring. Als dit verzoek wordt toegewezen door de rechter, betekent dit dat de erfgenaam die het goed verzwegen heeft c.q. achtergehouden heeft voor de andere erfgenamen, niet meedeelt in dit goed in het kader van de verdeling. Ook de inbrengverplichting van een erfgenaam zorgt soms voor discussie. Deze inbrengverplichting ziet op schenkingen die erflater heeft gedaan bij leven, die in mindering moeten worden gebracht op het erfdeel van degene die de schenkingen heeft ontvangen.
Gelukkig worden veel erfrechtelijke geschillen door de partijen zelf opgelost. Als dit niet gezamenlijk lukt, kan mogelijk met de tussenkomst van een onafhankelijke mediator tot een oplossing worden gekomen. Als het geschil uitloopt op een gerechtelijke procedure of indien u een gerechtelijke procedure wilt voorkomen, kan een gespecialiseerde erfrechtadvocaat u bijstaan.
