Mijn moeder was dement en heeft haar testament gewijzigd, kan ik dat aanvechten?

Teleurgesteld zijn in een testament is onvoldoende om een testament aan te vechten. Misbruik van omstandigheden leidt niet tot een nietig of vernietigbaar testament. Als iemand wilsonbekwaam blijkt te zijn bij het opstellen van het testament, dan is dat wel degelijk een grond voor het aanvechten van een testament.

Wie kan een testament opstellen

Het uitgangspunt is dat iedereen die handelingsbekwaam is, ouder dan zestien jaar is en die niet op grond van een geestelijke stoornis onder curatele is gesteld een testament kan maken. Dit blijkt uit artikel 4:55 BW. Uit de wet volgt ook (artikel 4:43 BW) dat een uiterste wilsbeschikking (een testament) steeds eenzijdig kan worden herroepen (gewijzigd). Kan dan echt iedereen op ieder moment een testament maken? Eigenlijk wel, maar een vereiste is wel dat iemand in staat moet zijn om zijn / haar wil te bepalen, kortom iemand moet wilsbekwaam zijn.

Wilsonbekwaam

Als ten tijde van het opstellen van het testament iemands geestesvermogen blijvend of tijdelijk is gestoord en door die stoornis iemand niet meer is staat zou zijn om de gevolgen van zijn / haar handelen te overzien, dan is iemand wilsonbekwaam.  Voor wilsonbekwaamheid zijn dus twee vereisten. Er moet 1) sprake zijn van een geestelijke stoornis en 2) er moet sprake zijn van een causaal verband tussen de stoornis en het bepalen van de wil bij het opstellen van het testament.

Nietig testament

Als wordt vastgesteld dat iemand wilsonbekwaam was bij het opstellen van het testament, dan is het zeker mogelijk het testament aan te vechten. Het testament is dan namelijk nietig op grond van artikel 3:34 BW. Dit betekent dat op het testament geen beroep kan worden gedaan. Een nietig testament wordt namelijk geacht nooit te hebben bestaan en daarom heeft een nietig testament geen rechtsgevolg.

Als het testament nietig is, dan wordt gekeken of er eerder nog een testament is opgesteld. Is er eerder geen testament opgesteld, dan moet de nalatenschap worden afgewikkeld op grond van het versterf erfrecht zoals dat in de wet is opgenomen. 

Naar de rechter

De vraag of iemand wilsonbekwaam was bij het opstellen van het testament is niet eenvoudig te beantwoorden. Uit het feit dat de notaris bereid was om het testament te passeren, kan in ieder geval worden afgeleid dat de notaris iemand in staat achtte om zijn wil te bepalen. De notaris heeft een zorgplicht. De Koninklijke Notariële beroepsorganisatie (KNB) heeft  een stappenplan gemaakt, welk stappenplan notarissen kan helpen bij het beoordelen of iemand wilsbekwaam is om een bepaalde rechtshandeling te verrichten.

Als u stelt dat de overledene ten tijde van het opstellen van het testament wilsonbekwaam was en het testament om die reden nietig is, dan zult u dat ook moeten bewijzen. Hoe kunt u dan bewijs leveren? Bijvoorbeeld met behulp van een doktersverklaringen en verklaringen van derden. Soms kan in dat kader ook een voorlopig getuigenverhoor helpen om het bewijs te leveren.

In verband met de privacy van de overledene krijgt u niet zomaar inzage in de medische gegevens van de overledene. Deze geheimhoudingsplicht is in de wet vastgelegd, maar de Hoge Raad heeft al in 2001 geoordeeld dat de geheimhoudingsplicht kan worden doorbroken wanneer er zwaarwegende aanwijzingen zijn dat er ten tijde van het opstellen van het testament sprake is van wilsonbekwaamheid en het aannemelijk is dat het medisch dossier daarover opheldering zou kunnen geven. Voorwaarde daarbij is wel dat niet op een andere manier uitsluitsel kan worden verkregen. In de wet is op dit moment bepaald dat nabestaanden enkel recht hebben op inzage als de patiënt daarvoor toestemming geeft. Met de inwerkingtreding van wetsvoorstel 34994 (Kamerstukken I 2018-2019, 34 994) wordt de wettelijke grondslag ruimer. Er wordt aangesloten bij de huidige (hiervoor aangehaalde) jurisprudentie.