De testamentaire last: wat is dat?

In een testament kunt u van alles regelen met betrekking tot uw nalatenschap. U kunt bijvoorbeeld iemand blij maken met een erfstelling, of een legaat. Maar het is ook mogelijk om iemand juist ergens mee te belasten. Het kan zijn dat u het belangrijk vindt dat iemand na uw overlijden iets voor u doet. Voor uw hond zorgen, een standbeeld voor u oprichten, of een bedrag uitkeren aan een goed doel bijvoorbeeld. Dergelijke verplichtingen kunt u bij wijze van testamentaire last opleggen aan een erfgenaam, een legataris of een executeur.

De testamentaire last

Een testamentaire last is een uiterste wilsbeschikking waarin de erflater aan een of meer erfgenamen of legatarissen, of aan de executeur, een verplichting oplegt die niet bestaat uit de uitvoering van een legaat. Een last verschilt op belangrijke punten van een legaat. Zo kan een last gemaakt worden ten behoeve van iemand die op het moment van uw overlijden nog niet bestaat, terwijl er voor een legataris wél een bestaanseis geldt. Eventuele kleinkinderen die bij uw overlijden nog niet geboren zullen zijn, of een stichting die na uw overlijden opgericht zal (moeten) worden, zijn dus niet met een legaat te bevoordelen, maar wel met een testamentaire last.

Een ander belangrijk verschil is dat afgifte van een legaat wel gevorderd kan worden, maar nakoming van een last niet. Iemand aan wie een testamentaire last is opgelegd, zal die last na uw overlijden moeten uitvoeren. Maar wat als hij dat niet doet? Er is immers niemand die van hem kan vorderen dat hij die last uitvoert. Ook degene die de erflater met de last heeft willen bevoordelen, kan geen uitvoering van de last afdwingen. De lastbevoordeelde lijkt er dus eigenlijk maar op te moeten hopen dat de last ook daadwerkelijk wordt uitgevoerd door degene aan wie de last is opgelegd. Maar dat betekent niet dat degene op wie de last rust, deze last rustig naast zich neer kan leggen.

De vervallenverklaring van de testamentaire last

Een erfgenaam of legataris op wie een testamentaire last rust, verkrijgt zijn recht namelijk onder de ontbindende voorwaarde dat dit recht wegens niet-uitvoering van de last vervallen wordt verklaard door de rechter. Als hij de last niet uitvoert, loopt hij dus het risico zijn recht als erfgenaam of legataris te verliezen. Daar komt nog eens bij dat hij dan met zijn hele vermogen aansprakelijk blijft tegenover schuldeisers van erflater en legatarissen, als hij dat vóór vervallenverklaring ook was. Een erfgenaam die de nalatenschap zuiver aanvaard heeft, maar wiens recht vervallen verklaard wordt omdat hij een hem opgelegde last niet uitvoert, verkrijgt dus niets, maar kan wel nog steeds aangesproken worden door schuldeisers van erflater en legatarissen. Hoewel er niemand is die nakoming van de testamentaire last kan vorderen, is het voor degene aan wie een last is opgelegd dus wel degelijk belangrijk dat hij de last uitvoert.

Testamentaire last voor de executeur van een nalatenschap

Het risico dat het recht van een erfgenaam of legataris vervallen zal worden verklaard als hij de hem opgelegde last niet uitvoert, zal de erfgenaam of legataris er dus van moeten weerhouden om de last naast zich neer te leggen. Die stok achter de deur is er niet voor de executeur aan wie een last is opgelegd. Daarom heeft de wet bepaald dat een last die aan de executeur is opgelegd last in beginsel óók op de gezamenlijke erfgenamen rust. De erfgenamen zullen er dus goed op moeten letten dat de executeur de hem opgelegde last uitvoert. Ook als de executeur zijn verplichting niet nakomt en de last niet wordt uitgevoerd, dreigt er immers een vervallenverklaring van de rechten van de erfgenamen.

Belanghebbende bij vervallenverklaring testamentaire last

Iedereen die daar een direct belang heeft, kan de rechter vragen om het recht van een erfgenaam of legataris die een hem opgelegde last niet uitvoert, vervallen te verklaren. Zo’n direct belanghebbende is bijvoorbeeld degene die bij wijze van plaatsvervulling zal erven in plaats van degene die de last niet uitvoert. Als de erfgenaam aan wie de last is opgelegd om voor de hond van de erflater te zorgen het beest verwaarloost, zou de afstammeling van die erfgenaam de rechter dus kunnen verzoeken om een vervallenverklaring van het recht van de erfgenaam. Als dat verzoek wordt toegewezen, zal hij namelijk erven, in plaats van de erfgenaam die de last niet uitvoerde. In dat geval zal de testamentaire last overigens wel op hem komen te rusten.

Wijziging of opheffing van de testamentaire last

Nu kan het voorkomen dat u met een last bent opgezadeld, die niet of niet goed uitgevoerd kan worden. U heeft, bijvoorbeeld, een schilderij gelegateerd gekregen onder de last dit schilderij in een bepaald museum tentoon te stellen, terwijl dat museum na overlijden van erflater zijn deuren gesloten blijkt te hebben. Of u heeft de plaats vervuld van een erfgenaam wiens recht vervallen is omdat hij de last om voor de hond van erflater te zorgen niet uitvoerde, terwijl u zelf allergisch bent voor honden en de last dus niet kúnt uitvoeren. Ook daarin voorziet de wet: u kunt de rechter dan verzoeken de last te wijzigen, of geheel of gedeeltelijk op te heffen.

Opheffing of wijziging van de last kan plaatsvinden op grond van omstandigheden die van dien aard zijn dat ongewijzigde instandhouding van de last niet meer gerechtvaardigd is. Het moet dan wel gaan om omstandigheden die zijn ingetreden ná het overlijden van erflater. Als door deze wijziging in omstandigheden de last zijn zin verloren heeft, niet meer overeenstemt met de bedoeling van de erflater of aanpassing behoeft aan zijn maatschappelijke strekking of aan het algemeen belang, kan de rechter de last al dan niet deels opheffen of wijzigen. Opheffing of wijziging van de last is bovendien mogelijk als de last op iemand anders is komen te rusten, doordat de door de erflater bedoeld lastbezwaarde geen legataris of erfgenaam is geworden of zijn recht is komen te vervallen omdat hij de last niet uitvoerde.

Een testamentaire last mag door de rechter niet lichtvaardig worden gewijzigd of opgeheven, en bij wijziging dient te worden gezocht naar een oplossing die zoveel mogelijk recht doet aan de bedoeling van de erflater met de die last. In de gegeven voorbeelden zou dat kunnen betekenen dat de rechter de last om het schilderij tentoon te stellen in het gesloten museum wijzigt in de last om het in een vergelijkbaar museum te laten exposeren, en dat de last om voor de hond te zorgen gewijzigd wordt in de last om de hond op kosten van de lastbezwaarde door een ander te laten verzorgen. Op die manier zou de uiterste wil van erflater gerespecteerd blijven, zonder dat het niet-uitvoeren van de oorspronkelijke last tot vervallenverklaring van het recht van de legataris of erfgenaam leidt.

Conclusie testamentaire last

Het is dus mogelijk om bij testament iemand te bezwaren met een last. Dat kan ook ten behoeve van personen die op het moment van uw overlijden nog niet bestaan. Hoewel uitvoering van die last niet direct is af te dwingen, kent de wet in de vorm van een mogelijke vervallenverklaring van het recht van de erfgenaam of legataris aan wie de last is opgelegd, een flinke stok achter de deur. Degene aan wie een last is opgelegd die niet goed is uit te voeren en een vervallenverklaring wil voorkomen, kan de rechter verzoeken de last op te heffen of te wijzigen.

Kortom: een rechtsfiguur om eens goed bij stil te staan, en om je goed over te laten adviseren wanneer je ermee te maken krijgt.