Dit is een initiatief van Advocaten Familie- & Erfrecht
Kan een kantonrechter afwijken van de inhoud van het levenstestament bij de aanvraag van mentorschap, bewind of curatele?
Het levenstestament is inmiddels een bekend fenomeen in het (erf)recht. Ook het publiek raakt hier steeds meer mee bekend. De inhoud van een levenstestament kan voor familieleden of andere naasten van degene op wie het levenstestament betrekking heeft, nog wel eens wat stof doen opwaaien.
Wat is een levenstestament?
Doel van een levenstestament is dat wordt voorzien in de situatie dat de betrokkene (al dan niet lichamelijk) niet meer (volledig) in staat is (vermogensrechtelijke) beslissingen te nemen. Het levenstestament bevat vaak een algehele volmacht. Met deze volmacht kan de gevolmachtigde de belangen van de betrokkene behartigen. Dit kan zien op financiële belangen, maar ook op medische en andere persoonlijke belangen. Kortom, een levenstestament is een heel werkbaar instrument voor het geval betrokkene niet meer in staat is zijn zaken zelf voldoende te overzien.
Een levenstestament wordt nog wel eens verward met een testament. Het verschil is evident. Het levenstestament ziet op de belangen en beslissingen die moeten worden genomen tijdens het leven van betrokkene. In een testament wordt vastgelegd wat er na het overlijden met de nalatenschap van de overledene moet gebeuren.
Verzoek mentorschap, bewind of curatele en levenstestament
Een veel gestelde vraag is of de persoon in kwestie nog onder curatele kan worden gesteld en of het vermogen nog onder bewind kan worden gesteld (of in hoeverre het mentorschap kan worden uitgesproken) indien deze persoon over een levenstestament beschikt. Met andere woorden: Wat is de verhouding tussen een levenstestament en mentorschap, bewind en curatele?
Indien een aanvraag tot mentorschap, bewind of curatele wordt gedaan bij de kantonrechter zal deze in de eerste plaats nagaan of er een levenstestament is.
Een levenstestament voorziet immers vaak in de situatie dat de betrokkene niet langer in staat is al dan niet vermogensrechtelijke beslissingen van welke aard dan ook te nemen. Indien de betrokkene regelingen heeft getroffen op dit vlak, zal de kantonrechter terughoudend zijn met het uitspreken van mentorschap, bewind of curatele, zo valt ook terug te lezen in de aanbevelingen mentorschap, bewind en curatele die zijn opgesteld voor de rechtspraak.
Indien er een levenstestament is met een regeling op dit vlak, zal de kantonrechter in de tweede plaats nagaan in hoeverre er een uitdrukkelijke voorkeur is opgenomen voor de benoeming van een mentor, bewindvoerder of curator. Is dit het geval, dan zal de kantonrechter in beginsel deze uitdrukkelijke voorkeur volgen, tenzij er omstandigheden zijn die zich daar tegen verzetten.
Dat veelal de inhoud van het levenstestament en een eventuele voorkeursbepaling wordt gevolgd is op zich begrijpelijk. Dit is immers de wens van de betrokkene en deze wens dient te worden gerespecteerd.
In de praktijk leidt met name een voorkeursbepaling nog wel eens tot ongemakkelijke situaties. De persoon die in het levenstestament wordt aangedragen als mentor, bewindvoerder of curator is vaak dezelfde persoon als de gevolmachtigde. Simpel gezegd: het levenstestament houdt de bevoegdheden veelal in een hand.
Dit zorgt er enerzijds voor dat familieleden of andere naasten die het niet eens zijn met de keuze van de gevolmachtigde het nakijken hebben in hun verzoek tot mentorschap, bewind of curatele.
Anderzijds zorgt het voor rechtszekerheid. Degene die het levenstestament heeft laten opstellen heeft dit immers kennelijk zo gewild en men mag ervan uitgaan dat de notaris die het levenstestament heeft gepasseerd zich ervan heeft vergewist dat dit de wil van betrokkene is.
De kantonrechter en het levenstestament: een voorbeeld
Toch zijn er omstandigheden dat de kantonrechter voorbij kan gaan aan de inhoud van een levenstestament. Recent oordeelde de kantonrechter van de rechtbank Rotterdam over een dergelijk geval (ECLI:NL:RBROT:2021:8736). Geconcludeerd werd dat voorbij moest worden gegaan aan de inhoud van het levenstestament van betrokkene.
In het levenstestament was een volmacht verleend aan twee van de drie (nog in leven zijnde) kinderen van betrokkene. Tussen de drie kinderen was sprake van wederzijds wantrouwen. De kantonrechter was van oordeel dat de belangen van betrokkene onvoldoende worden beschermd door de volmachten uit het levenstestament. Om die reden benoemt de kantonrechter een professioneel bewindvoerder en mentor.
Relevant is dat in dit levenstestament kennelijk geen uitdrukkelijke voorkeur was opgenomen voor een persoon indien mentorschap, bewind of curatele zou worden uitgesproken, althans die blijkt niet uit de uitspraak.
Belangrijk detail is verder dat in deze procedure aan de orde kwam dat betrokkene kennelijk geen weet meer had van het levenstestament. Meer in het bijzonder had betrokkene geen kennis meer van het feit dat in het levenstestament was opgenomen dat de gevolmachtigden aan zichzelf en hun (klein)kinderen jaarlijks schenkingen kunnen doen, maar dat deze schenkingen niet konden worden gedaan aan het derde kind van betrokkene.
Afsluitend over het levenstestament en beschermingsmaatregelen
Kortom, de kantonrechter zal bij de belangenafweging altijd alle relevante feiten en omstandigheden meewegen. Uiteraard zal de kantonrechter bij de beoordeling van de aanvraag van een beschermingsmaatregel het belang van de betrokkene voorop stellen. Ondervangt het levenstestament afdoende de belangen van de betrokkene en is de aanvraag mentorschap, bewind of curatele hiermee irrelevant, dan zal de kantonrechter niet snel geneigd zijn mentorschap, bewind of curatele uit te spreken. Dit is anders indien er omstandigheden zijn die de noodzaak tot het terzijde schuiven van de inhoud van het levenstestament rechtvaardigen.
Ditzelfde geldt voor de in het levenstestament opgenomen voorkeursbepaling. Familieleden of andere naasten dienen bedacht te zijn op deze (voorkeurs)bepalingen indien zij met een aanvraag van een beschermingsmaatregel het doel hebben de gevolmachtigde hiermee terzijde te schuiven. Een familierechtadvocaat kan u bijstaan in kwesties die gaan over een levenstestament, bewind, mentorschap en curatele en u helpen het opgewaaide stof weer neer te laten dalen.