Bescherm de kwetsbare ouderen
Het is een steeds groter wordend sociaal probleem: financieel misbruik onder ouderen. Juist kwetsbare ouderen, zeker ook in het huidige COVID-19 klimaat, worden hierdoor getroffen. Het gaat vaak geleidelijk en betreft alledaagse situaties, die op het eerste oog onschuldig lijken te zijn. Denk aan de buurvrouw die wekelijks boodschappen doet voor haar oudere buurman. Geleidelijk aan wint zij het vertrouwen van meneer en krijgt zij op enig moment zijn pinpas mee. Iedere week pint zij € 100,– en steekt hiervan zelf de helft in eigen zak. Vervolgens gaat zij de financiële administratie van meneer verzorgen. In het meest verstrekkende geval vindt uiteindelijk een testamentwijziging plaats, waarbij deze buurvrouw een riant geldbedrag verkrijgt ofwel tot erfgenaam wordt benoemd.
De nabestaanden hebben vaak het nakijken. Als gevolg van de vertrouwensrelatie die inmiddels is opgebouwd tussen de kwetsbare oudere en de desbetreffende vertrouwenspersoon, ziet de oudere niet in dat er financieel misbruik wordt gemaakt.
Voor nabestaanden is dit pijnlijk, zeker als het financieel misbruik pas na het overlijden aan het licht komt. Uit onderzoek blijkt overigens dat de misbruikpleger veelal een familielid betreft. Uiteraard komt het omgekeerde ook voor: iemand wordt beschuldigd van financieel misbruik terwijl dat niet aan de orde is.
Overheidscampagne over financieel ouderenmisbruik
Jaren geleden is er door de overheid een landelijke campagne gestart door de overheid om mensen bewust te maken van financieel misbruik onder ouderen. Zo zijn banken en notarissen steeds meer alert op dergelijke situaties. Bij het opstellen van een volmacht of (levens)testament zullen notarissen (extra) controlevragen stellen aan de testateur en zal een gesprek onder vier ogen dienen plaats te vinden. Daarnaast biedt het Stappenplan Beoordeling Wilsbekwaamheid notarissen een ondersteuning in de beoordeling of een testateur voldoende in staat is zijn wil kenbaar te maken. Wordt dit zorgvuldig uitgevoerd, dan kunnen misbruik situaties hiermee – in ieder geval deels – worden afgewend.
Rol van de erfrechtadvocaat bij financieel ouderenmisbruik
Toch blijft het ook voor professionals lastig om een zodanige misbruiksituatie te herkennen. Voor in erfrecht gespecialiseerde advocaten ligt hier een belangrijke taak. Er is een aantal juridische acties waarmee financieel misbruik nog tijdens leven kan worden ondervangen. Hierna worden drie mogelijkheden besproken.
1). Mentorschap
Een mentor neemt beslissingen over de verzorging, verpleging en behandeling van een oudere. Dit ziet dus specifiek op de medische zorg. Is er een vermoeden van financieel misbruik, dan kunnen familieleden een mentor laten benoemen door de kantonrechter. Een verzoek tot mentorschap is een vrij laagdrempelig verzoek en kan worden gedaan via een daartoe bestemd formulier.
Hoewel het niet verplicht is dat een een dergelijk verzoek door een advocaat wordt ingediend, is dit wel aan te raden. Een advocaat heeft de daartoe benodigde kennis en ervaring. Zeker indien er vermoedens zijn van financieel misbruik dient niets aan het toeval te worden overgelaten.
Let wel, als het mentorschap is uitgesproken blijft de oudere nog altijd handelingsbekwaam. Eenvoudig gezegd; de oudere mag zijn eigen financiën nog beheren en mag vermogensrechtelijke transacties aangaan. Dit betekent dat een situatie van financieel misbruik door enkel mentorschap niet geheel kan worden ondervangen. De misbruikpleger kan immers gewoon met de pinpas op pad gaan, zonder dat de mentor daar enige zeggenschap over heeft. Toch kan kan door het aanstellen van een mentorschap de misbruikpleger al enigszins worden afgeremd.
Vaak wordt het mentorschap aangevraagd in combinatie met bewindvoering. Op bewindvoering wordt later ingegaan.
2). Volmacht of levenstestament
Met een (notariële) volmacht kan de oudere een volmacht geven aan een vertrouwenspersoon voor het regelen van zijn of haar financiële zaken. Hierin schuilt direct een risico. De oudere in kwestie dient zelf de gevolmachtigde aan te wijzen. Dit kan aldus goed de misbruik pleger zijn. Aan te raden is om een dergelijke volmacht altijd via een notaris op te laten stellen, zodat daar een extra controle plaatsvindt. Overigens is een veelgebruikte vorm van een volmacht een (veelal zelf opgestelde en niet notariële) bankvolmacht. Dit is vanzelfsprekend niet aan te raden. Ook de in de praktijk veel gebruikte omzetting van de bankrekening van de oudere naar een ‘en/of’’- rekening met als tweede rekeninghouder de vertrouwenspersoon, kan financieel misbruik juist in de hand werken en heeft niet de voorkeur.
Daarnaast is het mogelijk bij de notaris een levenstestament op te laten stellen. Een levenstestament bevat vaak twee volmachten: een voor de financiële belangen en een voor de medische en persoonlijke zaken. Ook hierbij geldt dat het uiteindelijk de oudere zelf is die de in het levenstestament opgenomen vertrouwenspersoon dient aan te wijzen. Steeds vaker worden er twee vertrouwenspersonen aangewezen, hetgeen misbruiksituaties beperkt. Ook het opnemen van een vorm van toezicht in het levenstestament komt steeds meer voor. De vertrouwenspersoon dient bijvoorbeeld in bepaalde situaties dan te overleggen met anderen. Daarnaast kan worden opgenomen dat de vertrouwenspersoon periodiek inzicht geeft in de inkomsten en uitgaven. Dit controlemechanisme werkt financieel misbruik tegen.
Levenstestamenten kunnen op verzoek worden geregistreerd bij het Centraal Levenstestamentenregister (CLTR). Een notaris kan dan nagaan of iemand een levenstestament heeft. De inhoud van de akte is evenwel niet zichtbaar.
3). Bewindvoering
Een andere mogelijkheid om financieel misbruik in te dammen is de wettelijke beschemingsmaatregel bewindvoering. Een verzoek tot bewindvoering wordt – net als een verzoek tot mentorschap – gedaan bij de kantonrechter. Is de bewindvoering uitgesproken dan mag degene wiens goederen onder bewind zijn gesteld niet meer zelf beslissing over de goederen die onder bewind staan. De bewindvoerder behartigt de financiële belangen van de betrokkene.
Belangrijk om te realiseren is dat als gevolg van de onderbewindstelling een eerder afgegeven (notariële) volmacht niet automatisch wordt beëindigd. Simpel gezegd; indien een misbruikpleger een volmacht heeft verkregen kan het zo zijn dat deze volmacht nog geldig is, náást de bewindvoering.
Verder is van belang dat in een levenstestament vaak een bepaling is opgenomen waarin alvast een bewindvoerder of mentor wordt aangewezen voor het geval dit aan de orde komt. Dit betekent dat familieleden die een situatie van financieel misbruik trachten te ondervangen middels een mentorschap of onderbewindstelling, zich goed bedacht moeten zijn op de inhoud van een levenstestament, de daarin opgenomen vertrouwenspersoon en de uitwerking daarvan.
Om die reden is het essentieel om u altijd goed te laten adviseren in dergelijke situaties.
Tot slot over financieel ouderenmisbruik
Kortom, is er een vermoeden van een situatie van financieel misbruik van een kwestbare oudere in uw omgeving wees u ervan bewust dat er al tijdens leven juridische mogelijkheden zijn dit financieel misbruik te ondervangen. Deze mogelijkheden zijn er overigens ook ná overlijden, daarover een volgende keer!